प्रभूजी आणि लव लव करी पातं

गूढ किंवा कधी कधी दुर्बोध वाटणाऱ्या ग्रेसांच्या कविता. महानोर  मातीच्या, रानाच्या कवितांना चिकटलेले. मर्ढेकर शहरी, सामान्य माणसाच्या वाटेवरचे. शांताबाई सोशिक, प्रेमळ स्त्रीचा हात धरून चालणाऱ्या. बघायला गेलं तर प्रत्येक कवीची आणि त्याच्या काव्याची एक खासियत. पण जेव्हा आरती प्रभू हे नाव समोर येतं तेव्हा त्याला बसवण्यासाठी कुठला साचा सापडतच नाही. अनेक अंगांनी फुललेलं प्रभूंचं काव्य...त्याला अशी चिठ्ठी लावणं तसं जरा अवघडच. प्रभूंच्या कविता बऱ्याचदा अनेक कोनातून पाहता येतात. पुष्कळदा असं होतं की एकाच व्यक्तीला प्रभूंच्या एकाच कवितेचे अनेक रंग सापडतील. अगदी असंच माझंही झालं, जेव्हा "लव लव करी पातं..." कविता वाचली.

ही  कविता मला द्वयर्थी वाटते. कधी म्हातारपण जवळ आलेल्या बाईची व्यथा असलेली वाटते तर कधी तारुण्याच्या उंबरठ्यावर असलेल्या अल्लड प्रेमिकेची वाटते. म्हातारपणात डोळ्याची पती लवू लागतात, इतकी की ताऱ्याची लुकलुक पण पाहू शकणार नाहीत. आयुष्यबद्दल फारशी आस्था उरलेली नसते...चव चव गेली सारी म्हणजे हेच..आयुष्यात सगळं भोगून झालं, आता कसलीच इच्छा उरली नाही. शरीरातही फारसा जोम, उत्साह राहिलेला नाही...हे किती वेगळ्या शब्दांत सांगितलंय...जोर नाही वाऱ्याला!

कुणी कुणी नाही आलं फड फड राव्याची
ऋणु झुणु हवा का ही गाय उभी दाव्याची

हे तर अगदीच खास कडवं...एक राव्याची फडफड सोडली तर कुणाचा मागमूसही नाही. पण वाटतं कुणीतरी येईल, आपली विचारपूस करेल. त्यामुळं साधी हवेची लकेर जरी आली तरी कान टवकारले जातात. दाव्याला बांधलेली गाय अशीच असते. गोठ्याच्या दारात जरी कुणी आलं तरी तिला पटकन कळंतं  आणि ती कानोसा घेते....तशीच ही अवस्था..कुणीतरी आलंय, कुणीतरी यावं असंच वाटतं...पण शरीराची गत अशी दाव्याला बांधल्याप्रमाणं!

तट तट करी चोळी तुट तुट गाठीची
उंबऱ्याशी जागी आहे पारुबाई साठीची

गाठीपाशी तुटलेली  चोळी कशी बेभरवशाची...त्याचप्रमाणं हे शरीर. या आयुष्याचा हा उंबरठा आहे...पारुबाई साठीची! साठीची हा शब्द उतारवायला रूपक म्हणून वापरला असावा. हा जीव कधी या थकलेल्या शरीराला सोडून जाईल याचा नेम नाही.

निवडुंग चित्रपटात हे गण दिसतं ते वेगळ्याच angle मधून. कदाचित हृदयनाथ मंगेशकरांना प्रभूंच्या कवितेची ही अशी दुसरी बाजू भावली असेल म्हणून त्यांनी त्याचं इतकं सुंदर आणि romantic गाणं बनवलं असावं. प्रेमात पडलेल्या मुलीच्या तोंडी आहे हे गाणं. पहिल्या अंतऱ्यात मनाची अस्वस्थता दिसते. मन इतकं सैरभैर झालंय की त्यावर अंकुश ठेवणं म्हणजे जणू पाऱ्याला मुठीत पकडण्याइतकं  कठीण होऊन बसलंय. प्रेमात तहान भूक सारं हरवून गेलंय. खरं तर कुणीच नाही आलं, नुसते राव्यानं पंख जरी फडफडवले, किंवा हवेची झुळूक जरी आली तरी 'तो' आल्याचा भास होतो. दाव्याची गाय जशी कानोसा घेते होते त्याप्रमाणं मन त्याची चाहूल लागते का याचा कानोसा घेतं.

उंबऱ्याशी जागी आहे पारुबाई साठीची या गाण्यातल्या वाक्यावर रवींद्र मंकणीच्या आईवर कॅमेरा फोकस होतो. जरा उंबरयावरच्या पारूबाईचं(स्वत:च्या आईचं) तरी भान ठेव असं सांगायचं असेल तिला कदाचित!!!